Dyskalkulia

NASZE PUBLIKACJE

Dyskalkulia

Dyskalkulia, a właściwie specyficzne zaburzenia arytmetyczne są zaliczane do specyficznych trudności w uczeniu się. Izolowana jej postać występuje bardzo rzadko, gdyż zwykle obserwujemy u uczniów trudności w nauce matematyki wynikające z występowania dysleksji. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 specyficzne zaburzenia arytmetyczne są ujęte pod pozycją F81.2, jednak w najnowszej publikacji ICD-11 będą występowały jako rozwojowe zaburzenia arytmetyczne.

Odrobina teorii

Historia badań nad dyskalkulią sięga 1974 roku, kiedy to słowacki neuropsycholog prof. Ladislav Košč przeprowadził w Bratysławie pierwsze na świecie badania. Wynika z nich, że odsetek uczniów borykających się z tą trudnością wynosi około 6%, co potwierdzili także późniejsi badacze. Prof. Košč zaproponował pierwszą powszechnie uznaną definicję dyskalkulii: „dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych mającym swe źródło w genetycznych, tj. wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno-fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Jest zaburzeniem występującym bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.”.

Badacze są zgodni co do tego, że przyczyną występowania specyficznych trudności arytmetycznych jest genetyka, a konkretnie struktura centralnego układu nerwowego. Wyniki badań z użyciem neuroobrazowania wskazują konkretne regiony w mózgu odpowiedzialne za przetwarzanie liczb, w których obserwuje się istotnie zmniejszoną gęstość istoty szarej, białej oraz istotnie zmniejszoną aktywność elektryczną.

Współczesny badacz, prof. Michael von Aster udowodnił, że w dyskalkulii zaburzone są podstawowe umiejętności numeryczne, przez co tradycyjne sprawdziany szkolne nie są w stanie jej wykryć. Autor twierdzi, że podobnie jak dysleksja, dyskalkulia jest zaburzeniem heterogenicznym, co oznacza, że nie istnieje jeden typowy wzorzec trudności charakterystycznych dla tego zaburzenia. Zwykle u dzieci z dyskalkulią obserwuje się trudności w zakresie funkcji wykonawczych oraz niskiej pojemności pamięci roboczej. Funkcje wykonawcze to procesy psychologiczne wyższego rzędu zaangażowane w świadomą kontrolę myśli i działań lub procesów związanych z zachowaniem ukierunkowanych na cel. Podczas rozwiązywania problemu matematycznego uczeń z zaburzeniami wyżej wymienionych funkcji ma zwykle trudność ze skonstruowaniem modelu matematycznego, z przywołaniem odpowiedniej procedury liczenia, z częstym utykaniem na poszczególnych etapach zadania oraz z oceną, czy wynik, który otrzymał, jest wynikiem końcowym. Pamięć robocza natomiast to system poznawczy polegający na krótkotrwałym przechowywaniu i operowaniu informacjami. Jeśli jest sprawna, pozwala na korzystanie z danych wcześniej zapamiętanych i łączenie ich z informacjami docierającymi na bieżąco. Innymi trudnościami obserwowanymi u uczniów ze specyficznymi zaburzeniami arytmetycznymi jest słaba elastyczność poznawcza i brak zmienności strategii w sytuacji, gdy obrana nie działa.

Diagnoza

Diagnoza specyficznych trudności w nauce matematyki nie jest łatwa, dlatego niewiele poradni psychologiczno-pedagogicznych w Polsce ją wykonuje. Aby móc trafnie i obiektywnie zdiagnozować opisywane zaburzenie, należy wykonać badanie psychologiczne oraz pedagogiczne pod kątem trudności w nauce matematyki. Jeśli uczeń nigdy wcześniej nie był diagnozowany w poradni, wówczas zaleca się także wykonanie badania pedagogicznego pod kątem oceny postępów w nauce czytania i pisania. Na wizytę do poradni dobrze jest zabrać ze sobą świadectwa szkolne. Bardzo pomocna jest także opinia nauczyciela (najlepiej nauczyciela matematyki), o którą rodzic zawsze może poprosić. Jeżeli w wyniku diagnozy psychologiczno-pedagogicznej uczeń otrzyma rozpoznanie występowania ryzyka specyficznych trudności arytmetycznych, wówczas istotne jest objęcie go pomocą terapeuty pedagogicznego, zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi oraz w miarę potrzeb także pomocą innych specjalistów, takich jak np. psycholog. Po diagnozie poradnia zaleca terapię ukierunkowaną na usprawnianie zaburzonych funkcji przez okres zwykle dwóch lat.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że terapia pedagogiczna i korepetycje są zupełnie innymi formami pomocy. Korepetycje bazują na opanowaniu przez ucznia materiału realizowanego aktualnie w szkole. Terapia pedagogiczna jest natomiast szeregiem oddziaływań na dziecko mających na celu usprawnianie zaburzonych sfer w celu niwelowania przyczyn i objawów niepowodzeń szkolnych.

Po okresie terapii zaleca się wykonanie rediagnozy (czyli ponowne wykonanie badania psychologicznego i pedagogicznego pod kątem trudności w nauce matematyki; ewentualnie jeśli występowały trudności, to także pedagogicznego pod kątem trudności w nauce czytania/pisania). Po uzyskaniu kompletu wyników badań, zespół badający zwykle jest w stanie dokonać oceny, czy trudności prezentowane przez ucznia są zaburzeniami ze spektrum specyficznych zaburzeń arytmetycznych, czy też mają inne podłoże.

Zalecenia do pracy

Poniżej kilka podpowiedzi do tego, co jest ważne w pracy z uczniem z trudnościami w nauce matematyki:

• powiązanie matematyki z codziennymi sytuacjami i ukazywanie przydatności i obecności matematyki w codziennych sytuacjach;
• stwarzanie sytuacji kojarzących matematykę z przyjemnymi sytuacjami;
• stwarzanie okazji do praktycznych ćwiczeń w szacowaniu (wysokości, długości, odległości, powierzchni, czasu);
• stosowanie komunikatów werbalnych i wyjaśnień w celu zrozumienia języka matematycznego oraz zachęcanie do głośnego myślenia w trakcie rozwiązywania problemów matematycznych;
• nauczanie polisensoryczne:
  • stosowanie pomocy wizualnych takich jak tabliczka mnożenia, tablice, wzory;
  • stosowanie obiektów do przeliczania w trakcie liczenia;
  • stosowanie przyrządów do pomiaru, rysunków, grafów, wykresów, kolorów dla lepszego zrozumienia i zapamiętania;
  • zaangażowanie motoryki dużej (np. odmierzanie krokami, łokciami);
• wdrażanie do uporządkowanego działania, dającego poczucie pewności, łączenie wiedzy w logiczną całość, dzielenie jej na porcje łatwo przyswajalne przez ucznia;
• pomoc w rozwiązywaniu zadań (przeczytanie na głos zadania, dokonanie analizy celu zadania, wybór operacji arytmetycznej, nazwanie symboli, określenie czynności potrzebnych do wykonania danej operacji, zapisanie działań, stosowanie pomocy ułatwiających zrozumienie idei operacji i działań, sporządzenie dodatkowych rysunków i grafów ułatwiających uchwycenie zależności pomiędzy elementami zadania, sprawdzenie poprawności odpowiedzi przy pomocy kalkulatora (samodzielne poszukiwanie błędu);
• stosowanie umiejętności matematycznych w sytuacjach codziennych, praktycznych.

Prawa i obowiązki ucznia

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej uczeń, u którego występują trudności w nauce (niekoniecznie specyficzne), na wniosek m.in. nauczyciela lub opiekuna prawnego ma prawo do otrzymania pomocy ze strony szkoły w formie zajęć np. korekcyjno-kompensacyjnych bez konieczności posiadania opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej.

W przypadku stwierdzenia występowania specyficznych trudności w nauce lub ich ryzyka, poradnia zaleca szereg form pomocy, które należy uwzględnić w pracy z uczniem zarówno w szkole, jak i w domu. Między innymi jest to możliwość korzystania z zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, które po wydaniu opinii szkoła jest zobowiązana zapewnić uczniowi.

Po zakończeniu procesu diagnostycznego poradnia udziela wskazówek, dotyczących form pomocy, które należy uwzględnić w pracy, aby nauka była możliwie najbardziej efektywna. Uczeń ze specyficznymi trudnościami w nauce (lub ryzykiem ich występowania) oraz jego rodzice po wydaniu opinii są zobowiązani do wykonania znacznie większej pracy, niż w przypadku dziecka bez zaburzeń, aby osiągnąć ten sam efekt nauczania. Praca powinna być kierunkowana przez terapeutę pedagogicznego lub nauczyciela-specjalistę i wykonywana systematycznie w domu pod okiem rodzica, ponieważ jedynie współpraca między nimi pozwoli na zmaksymalizowanie efektów terapii.

Jeśli chodzi o egzaminy kończące poszczególne etapy edukacyjne (egzamin ósmoklasisty, egzamin maturalny) uczeń z diagnozą specyficznych trudności w nauce ma możliwość korzystania z dostosowań warunków do jego indywidualnych potrzeb. Komunikaty dotyczące tychże dostosowań są każdego roku publikowane na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Z perspektywy ucznia z dyskalkulią, dostosowania o których mowa, niestety nie różnią się od tych przygotowanych dla uczniów ze spektrum dysleksji rozwojowej.

Bibliografia:

Košč L., „Psychologia i patopsychologia zdolności matematycznych”, Warszawa, 1982

Landern K., Kaufmann L. „Dyskalkulia”, Gdańsk, 2015

Oszwa U., „Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych”, Kraków, 2005

Oszwa U., „Psychologia trudności arytmetycznych u dzieci”, Kraków, 2008

Stryczniewicz B., „Praca z uczniem mającym trudności z matematyką”, Opole, 2004

Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach , szkołach i placówkach